چاپ شده در شماره سوم نشریه شهامت

حاشیه ای بر دو فوریتی که در مجلس تصویب نشد

عروس لاجوردی ایران خاطره می شود؟

خاطراتم خیلی هم دور نیست... حدود 20 سال قبل بود. با خانواده به کنار دریا می رفتیم تا از این موهبت الهی بهره مند شویم. یادم می آید چند خانواده با هم راهی می شدیم. پدربزرگ ها کمی آنطرفتر روی لجن های سیاه دراز می کشیدند، ما کوچکترها موظف بودیم روی پدربزرگها را با لجن ها بپوشانیم. چقدر لذت بخش بود بازی با آن لجن ها، بدون اینکه مادر ما را مورد عتاب قرار دهد.

چه لذت بخش بود دفن کردن پیرمردها زیر لجن هایی که فلسفه وجودیشان را نمی دانستیم! فقط صورتهایشان بیرون می ماند. خودمان واهمه داشتیم از این کار!

جوانها روی صخره ها می رفتند. چه دل شیری داشتند که از روی صخره ها به داخل آب شور دریاچه شیرجه می زدند و شناکنان، تا جایی پیش می رفتند که به نقطه ای کوچک تبدیل می شدند! گاه دلشوره هایی از این دوری ها تجربه می کردیم، اما چون می دانستیم در این آب کسی غرق نمی شود، خیالها کمی راحت تر بود! ما کوچکترها حق نداشتیم از ساحل دور شویم. بعضی وقتها هم موجهای بزرگی بر سرمان فرود می آمد و ما را به خشکی فراری می داد از ترس رفتن آب نمک در حلق و چشمانمان! صدای پرندگان مهمان در گوش می پیچید. فلامینگوها به طمع آرتمیا، تنها موجود زنده دریاچه، راهی دیار ما می شدند.

روزها گذشت، ماهها گذشت، سالها گذشت... هر سال دریغ از پارسال! هر روز دریغ از دیروز... همین چند سال قبل بود که اولین زنگ خطر شنیده شد، آن هم وقتی بود که چند متر در آب پیش می رفتی، اما آب تا زانوانت می رسید و وقتی هم از آب بیرون می آمدی، روی پاهایت نمک دیده می شد.

ادامه مطلب را لطفا بخوانید  (هر کس دوست داشت میتونه با ذکر منبع مطلب رو تو وبلاگ خودش بذاره)

 

هر سال آب دریاچه عقب نشینی کرد، عقب تر و عقب تر رفت... شاید رژیم لاغری داشت! دیگر افق دریاچه ما آبی نبود، رنگ از رخسارش پریده بود، سفید شده بود... سفید سفید!

سالهای بعد مردم از هم پرس و جو می کردند: »گؤلون هاراسینین سویو چوخدور؟ هاراسیندا چیممک اولار؟«

این حکایت، اول این قصه تلخ بود، قصه ای که می رفت تا سالیان بعد، تبدیل به خاطره شود. امسال خیلی ها به دیدار این بیمار زیبا نرفتند! شاید از دلتنگی ای بود که با رفتن نصیبشان می شد! می گویند گاهی برای رسیدن باید رفت، اما دیدن این بیمار در حال احتضار، خون به دل خیلی ها کرد!

خیلی ها نظر می دادند! هر کس، چیزی را مقصر می دانست! بهار امسال عنوان شد که 53 درصد از دریاچه ارومیه خشک شده است، یعنی چیزی معادل سه هزار کیلومتر... و چند روز پیش اعلام شد که با ادامه وضعیت فعلی، خشکی دریاچه در اول پاییز به 60 درصد می رسد. اما در نوشته حاضر، سعی بر این است به بررسی همه جوانب خشک شدن دریاچه پرداخته شود، از دیروز تا امروز...

1- از آنجا که حوضه دریاچه (آذربایجان غربی و شرقی و زنجان) منطقه کشاورزی می باشد و یکی از پایه های اقتصاد این منطقه، کشاورزی است، سدهای زیادی روی رودهایی که به دریاچه ارومیه سرازیر می شدند، بسته شد. این سدها در نگهداری آبها تاثیر بسزایی داشت، اما مانع ورود آبهای جاری به دریاچه ارومیه شده و باعث افزایش غلظت آب آن شد. در نتیجه یکی از اصلی ترین منابع ورودی آب به دریاچه ارومیه از بین رفت. در سالهای اخیر، احداث و تکمیل سد بر روی رودخانه های شهرچایی، نازلو، باراندوز چای، حسنلوی نقده و... مانع از ورود آب به دریاچه ارومیه شده است.

2- در سالهای اخیر، خشکسالی دامان این دریاچه را نیز گرفت، بطوری که بیشتر آبهای دریاچه در اثر گرما و عدم بارش نزولات جوی، تبخیر شد و به دامان طبیعت بازنگشت. خشکسالی آنچنان گسترده بود که حتی چاههای آب هم توان تامین کشاورزان منطقه را نداشتند. ارتفاع آب به سرعت پایین آمد و همزمان غلظت آب بالا رفت. گاهی هوا به قدری گرم شد که باورش برای مردم سخت بود!

3- باز هم عامل انسانی! استفاده بی رویه از آبهای سطحی و زیرزمینی توسط انسان ها در مصارف خانگی، صنعتی و کشاورزی، باز هم مزید بر علت شد و اسراف، عاملی شد بر کمبود آب در بحبوحه خشکسالی... طوری که باز هم از سطح آب در دریاچه نیلگون کم شد. همچنین افزایش چاه های غیر مجاز (فاقد پروانه بهره برداری) باعث فروکش کردن آب دریاچه ارومیه گردیده است.

4- پل میانگذر دریاچه ارومیه نیز دلیل شد افزون بر سایر دلایل! خالی کردن خاک داخل دریاچه ارومیه که بعد از مدتی با شکست مواجه شد و پس از آن عملیات ساخت میانگذر با شیوه ای شبیه قبل و ترکیبی دیگر!! این بار دریاچه نصف شد و ارتباط آبها با هم به چند متر کاهش یافت! هر چند فعالان محیط زیست این عامل را در خشک شدن دریاچه ارومیه دخیل می دانستند، اما بودند کسانی که این عامل را از جرگه عوامل خشک شدن دریاچه ارومیه حذف نمودند. بعضی ها هم مدعی بودند پل میانگذر در خشک شدن دریاچه نقشی ندارد و تنها در به هم خوردن اکوسیستم دریاچه موثر بوده است. در نظری دیگر، بیان می شود که اگر دلیل اصلی تبخیر بیش از حد و خشک شدن دریاچه ارومیه؛ پل جدید نباشد، از عوامل تشدید کننده اش به شمار می رود، چون عملا دریاچه را به دو بخش تقریبا مجزا تقسیم کرده که جریان طبیعی گردش آب را در دو جهت افقی و عمودی (سطحی و عمقی) مختل می کند، بنابراین آب خنکی که در عمق دریاچه است کمتر به سطح گردش کرده و آب سطح گرمتر شده، سریع تر تبخیر می شود. طرفداران این نظر معتقدند اگر پل طوری ساخته شده بود که در تمام طول آن آب به راحتی جریان پیدا می کرد، کمترین آسیب را به گردش آب و یکنواختی غلظت نمکش می زد.

اگر دریاچه ارومیه خشک شود، لطمات جبران ناپذیری گریبان گیر منطقه خواهد شد و این معضل تنها محدود به دو استان آذربایجان غربی و شرقی نخواهد شد. کارشناسان معتقدند در صورت ادامه روند کنونی خشک شدن دریاچه ارومیه، بمب هشت میلیارد تنی نمک در راه خواهد بود که دامنه اش تا کیلومترها دورتر را درمی نوردد. این طوفان، گریبان ساختمان ها، درخت ها، ماشین ها و آبهای جاری را خواهد گرفت و آنها را از حیث انتفاع خارج می کند که مسلما خسارات جبران ناپذیری را بر جامعه متحمل خواهد کرد.

آرتمیا هم که تنها موجود زنده دریاچه ارومیه بود، در اثر خشکسالی های اخیر و بالا رفتن غلظت نمک که به بیش از 300 گرم در لیتر رسیده است، در خواب مطلق به سر می برد و با ادامه روند فعلی، به مرگ خواهد رسید. این طلای کمیاب و گرانبهای دریاچه ارومیه ( که به قولی شورترین دریاچه جهان نیز نام گرفته است) در چند قدمی مرگ قرار دارد. همچنین نبود آرتمیا در این تالاب حفاظت شده، باعث اختلال دیگری در چرخه اکوسیستم طبیعت منطقه می شود و آن از بین رفتن فلامینگوهایی است که کیلومترها کوچ کرده اند تا از آرتمیای دریاچه ارومیه تغذیه کنند. همچنین لجن موجود در ساحل دریاچه ارومیه که خواص درمانی آن اثبات شده است، به صفر خواهد رسید و علاوه بر نابودی اکوسیستم، باعث از بین رفتن صنعت توریسم می شود.

ذکر این نکته نیز ضروری است که در صورت خشک شدن دریاچه ارومیه و بروز طوفان نمک، مردم منطقه به انواع بیماری ها دچار می شوند که این مهم، هزینه درمانی هنگفتی را می طلبد.

در این میان، راهکارهای متعددی نیز ارائه شد از قبیل:

1- انتقال آب از دریای خزر: این راه حل به دلیل مقرون به صرفه نبودن از نظر اقتصادی، عملیات و اعتبار و همچنین اختلاف سطح آب این دو دریاچه (دریاچه ارومیه بالاتر از دریاچه خزر قرار دارد) به نتیجه دلخواه نرسید.

2- انتقال آب از رودخانه های ارس، زاب و سیلوه و تامین حق آبه دریاچه ارومیه از این آبها: هر سال شاهد طغیان رود ارس هستیم، رودی که پر آبی آن مشهور است و خساراتی که سیلابش در مسیر به شهرها و کشاورزی وارد می کند، شهره است! سیلوه نیز اگر مدیریت شود میتواند سهم بسزایی در جلوگیری از بحران داشته باشد.

3- آزادسازی آب سدها و ممانعت از حفر چاههای غیرمجاز کشاورزی و صرفه جویی در مصرف آب: بجز آزادسازی آبهای ذخیره شده در پشت سدها، عملی شدن این روش زمان بر و مشکل به نظر می رسد. در صورت آزادسازی آبهای پشت یازده سدی که بر روی آبهای منتهی به دریاچه ارومیه بسته شده، کشاورزی منطقه مختل می شود و همچنین تامین آب شرب مورد نیاز اهالی منطقه نیز احتمالا با بحران مواجه شود.

با توجه به مشکلات عنوان شده و راهکارهای پیش رو، به نظر می رسد بهترین راه، همان انتقال آب از ارس و سیلوه بود که در روزهای گذشته با اظهارات جالب!! نمایندگان موافق و مخالف، فعلا به بایگانی سپرده شد!

بد نیست حداقل محض یادآوری هم که شده، به سخنان نمایندگانی بپردازیم که با این طرح موافق و مخالف بودند.

نماینده اردل و فارسان در مخالفت با طرح مزبور گفت: قرار نیست با طرحهای غیرکارشناسی یک نقطه را آباد و دیگر نقاط را ویران کنیم، به چه قیمت و بر چه اساسی باید از منطقه ارس آب برداریم آیا در آنجا مردم زندگی نمی‌کنند آیا در آنجا آب مورد نیاز نیست، متاسفانه وزارت نیرو توجهی به این مباحث ندارد.

حیدری گفت: با یک طرح احساساتی نباید بودجه کشور را در جایی صرف کنیم که بعداً پشیمان شویم.

جواد جهانگیرزاده نماینده ارومیه در موافقت با دو فوریت این طرح اظهارات حیدری نماینده اردل و فارسان را غیرکارشناسی خواند گفت: بسیار متاسفم ما درباره یک موضوع ملی صحبت می‌کنیم که آینده زیستی کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

وی خطاب به حیدری گفت: شما در خصوص آینده کشور پاسخگو هستید، به خاطر خدا دراین باره مطالعه کنید، موضوع فقط آذربایجان نیست بلکه مربوط به کشور و منطقه است.

وی ادامه داد: دریاچه ارومیه زیست بومی است که در عرصه بین‌المللی مشهور است، اگر خشک شود حتماً به دیگر شهرها آسیب وارد می‌شود و باد نمک به شهرهای دیگر هم می‌رسد. آثار آن 13، 14 میلیون انسان را آواره خواهد کرد.

جهانگیرزاده به تمایل وزارت نیرو به آبرسانی به دریاچه ارومیه اشاره کرد و گفت: متاسفانه دولت قصور می کند، در دور دوم سفرهای استانی دو هزار و 700 میلیارد تومان برای آبرسانی به دریاچه ارومیه مصوب شد اما دریغ از پرداخت یک ریال. وقتی دولت کاری نمی‌کند مجلس چه می تواند انجام دهد، ما دست توسل به سوی نمایندگان مردم دراز کرده‌ایم.

وی خاطرنشان کرد: اگر امروز این مبلغ هزینه نشود فردا باید ده‌ها و صدها میلیارد دلار هزینه کنیم تا آثار ناشی از نمک دریاچه ارومیه را برطرف کنیم.

نماینده مردم ارومیه گفت: تنها راه نجات دریاچه ارومیه انتقال آب با فوریت است اگر امروز اقدام نکنیم فردا دیر است مدیریت جمهوری اسلامی به ناکارآمدی در حفظ منابع طبیعی محکوم خواهد شد.

موسی الرضا ثروتی نماینده بجنورد نیز در مخالفت با دو فوریت این طرح از اظهارات احساسی جهانگیرزاده اظهار تعجب کرد و گفت: آقای جهانگیرزاده دولت و کشور را ناکارآمد خواند.

وی گفت: چرا ظلم بزرگ به ایران انجام دادید و سدهای غیرکارشناسی زدید و جلوی آب را بستید.

عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس ادامه داد: چگونه است که دولت در این خصوص برنامه ریزی و مطالعه کرده اما به راهکار انتقال آب به دریاچه ارومیه نرسیده اما شما با ارایه این طرح به این نتیجه رسیدید که یک میلیارد متر مکعب آب را جابجا کنید. اگر همین هزینه انتقال آب را به کشاورزان- که به ناحق سد زده و ظلم به ایران کرده‌اید- بدهید و آنها کشت‌شان را که توجیه اقتصادی ندارد متوقف کنند بسیار پسندیده تر است.

ثروتی گفت: اگر شما امروز احساس ناراحتی می کنید مردم سیستان و بلوچستان سالهاست گرفتار گرد و غبار هستند چطور این موضوع برای شما فوریت پیدا کرد، شما از روی احساسات مطالبی را مطرح می کنید در صورتی که این طرح نیاز به بررسی جامع دارد.

وی همچنین تاکید کرد: شهرستان‌های پایین دست نسبت به چنین طرحی معترض هستند. وزارت نیرو متاسفانه دقت نمی‌کند نباید اجازه دهد دریاچه ماهی و تالاب درست کنند و از آبهای موجود سوء استفاده شود این طرح ضد عدالت است.

نقوی نماینده ورامین نیز در موافقت با دو فوریت این طرح اظهار داشت: در آستانه تصمیم مهمی قرار داریم لازم است نمایندگان بدون توجه به منطقه گرایی نسبت به این مسئله تصمیم گیری کنند.

وی گفت:‌ دریاچه ارومیه شهرت جهانی دارد نباید نگاه استانی به آن داشته باشیم، مجلس شورای اسلامی همواره براساس منافع و حیثیت ملی تصمیم گیری می‌کند این موضوع نیز حیثیتی است.

وی طرح ارایه شده را بسیار کارشناسانه خواند و گفت: بهتر است به دو فوریت این طرح رای مثبت داده شود.

نمایندگان مجلس پس ا ز استماع اظهارات مخالفان و موافقان با 57 رای موافق، 94 رای مخالف و 35رای ممتنع از 204 نماینده حاضر با دو فوریت این طرح مخالفت کردند و طرح مذکور به صورت عادی در مجلس بررسی خواهد شد.

با توجه به آنچه در مجلس و در میان نمایندگان روی داده و سخنانی که رد و بدل شده، چند سوال در ذهن بوجود می آید:

1- آیا نماینده اردل و فارسان واقعا در مورد مردم منطقه ارس نگران است؟ در این صورت چرا نمی دانست که مردم حومه رودخانه پرآب ارس، همه ساله با طغیان آن، دچار آسیب های جدی می شوند؟!

2- آیا انتقال کشاورزان و مردم منطقه، کار عاقلانه ای است؟ آیا ضمانتی برای اشتغال این مردم وجود دارد؟ شما بعنوان نماینده مردم اردل و فارسان، تضمین می کنید مردم منطقه بیکار نمانند؟! و به شغلی که از آباء و اجداشان به آنها رسیده بپردازند؟ (چون احتمالا مهارت دیگری ندارند!)

3- در حالی که تهران به حالت انفجار جمعیتی نزدیک می شود، آیا مکانی برای اسکان مردمی که در چند صد کیلومتری دریاچه ارومیه زندگی می کنند سراغ دارید؟ !

4- آیا نماینده بجنورد که مدعی است مردم سیستان و بلوچستان سالهاست گرفتار مشکل هستند، آن زمان که دریاچه هامون با خشکسالی دست به گریبان بود، کاری برای نجات آن انجام داده اند و آیا اکنون، حداقل در دادگاه وجدان خودشان، آنهایی را که می توانستند کاری برای نجات هامون بکنند و نکردند را مورد شماتت قرار نمی دهند؟

5- آیا نگاه منطقه ای در مجلس شورای اسلامی، جایی که هر صندلی و هر شخص، نماینده هزاران نفر است، کار درستی به نظر می رسد؟ یعنی هر نماینده تنها برای دفاع از منطقه ای خاص به مجلس گام نهاده و نه برای دفاع از ایران؟ حداقل موضوع دریاچه ارومیه که موضوعی ملی است را در نظر داشته باشیم!

در پایان باید گفت اگر این دریاچه خشک شود، علاوه بر نابودی منطقه وسیعی از خاک ایران و ضررهای جبران ناپذیری که بر اقتصاد و طبیعت منطقه آذربایجان وارد کرده ایم، مورد شماتت نسل های آینده قرار خواهیم گرفت. چرا که توانستیم و انجام ندادیم!!!

باور کنیم که خشک شدن دریاچه ارومیه موضوعی ملی و یا شاید فراملی است و یاری سایر کشورها را نیز می طلبد.